MAKARNANIN KÖKENİ

Makarna ve makarna ailesinin kültürel kuzenlerini kapsayan hikayeler, araştırmakla ve anlatmakla bitmez sanırım.  Nasıl olmuş da birbirinden uzak coğrafi sınırlarda insanlar çeşit türlü makarna, erişte, noodle ve benzeri türevlerini geliştirip, yaratıcılıklarını kullanıp türlü türlü şekil vermişler, o da yetmemiş çorbasından tatlısına makarnadan envaiçeşit yemek yapmışlar, makarna üzerine bir kültür inşa etmişler?  Hepimizin bildiği klasik hikâye makarnayı Çinlilerin bulduğu Marco Polo’nun İtalya’ya makarnayı götürdüğü … bu hikâye gerçekten bu kadar mı? Bu hikâyede erişteye, noodle’a haksızlık edilmiyor mu?  Etimolojik açıdan aynı kökten gelmese de merak ve makarna arasında bir ilişki olmalı. Bence atalarımız ya da farklı kültürlerin ataları “şununla şunu karıştırsam ne olur, bir de şunu eklersek nasıl olur?” diye merak edip makarnayı ve kuzenlerini büyütüp kocaman bir aile haline getirdi.

Hadi gelin makarnanın etimolojisi ile makarnanın hikayesine başlayalım.  Bizim kullandığımız makarna sözcüğünün İtalyanca, ezmek şekil vermek anlamındaki “ammaccare” fiilinden türeyen “maccheroni” sözcüğünden geldiği düşünülüyor, bu sözcüğün ise Araplardan İtalyanlara geçtiği sanılıyor. Maccheroni/macaroni, Yunanca “makaronia” kelimesi ise yuvarlak erişte anlamına geliyor. Günümüzde İtalya’da macaroni, küçük ve orta boyuttaki bizim kısa makarna olarak adlandırdığımız çeşitlerin genel adı. Mesela Avrupa ve ABD’de popüler olan “Mac & Cheese” makarnadaki “Mac”, macaroninin kısaltılmışı ve bu makarnada kullanılan dirsek makarna gibi çeşitler macaroni olarak adlandırılıyor.  

İtalya ve Avrupa’nın pek çok ülkesinde makarna “Pasta” olarak adlandırılıyor. Pasta, İtalyanca kurutulmuş hamur anlamına gelen “pastasciutta” sözcüğünden türetilmiş bir kelime. Durum buğdayı ve su kullanılarak elde edilen ürünlerin tamamı pasta olarak adlandırılıyor. 

Bizim kültürümüzde makarnanın yerini tutan erişte, dilimize Farsçadan gelmiş bir sözcüktür. “Rişte”, Farsça ip, iplik şerit anlamına gelirken, riştan eğirmek, bükmek anlamına geliyor. Yani tıpkı makarnada olduğu gibi hamura verilen şekli tanımlıyor erişte sözcüğü.

Noodle kelimesinin etimolojisini araştırırken biraz şaşırdım. Bu kelimenin uzak doğu kökenli olabileceğini düşünmüştüm. Oxford sözlük, Merriam Webster gibi tanınmış sözlüklerde bu kelimenin kökeni 18.yy Almancasına dayanıyor. Almanca “Nudel” kuru hamurdan yapılmış uzun, dar çubuk/şerit anlamına geliyor. Bu durumda erişte, makarna ve noodle’ın ortak özelliği hamura verilen şekli nitelemeleri. Noodle, Çin’de Mandarince “Miàn”, (mein,mien gibi farklı lehçeleri var) buğdaydan yapılmış noodle’ı tanımlarken “Fén”(fun gibi farklı lehçeleri mevcut) buğday dışındaki pirinç, karabuğday vb unlardan elde edilen noodle’ı ifade ediyor.

Makarna, erişte, noodle farklı kültürlere ait olsalar da etimolojik anlamları aynı mesajı veriyor. Bir çeşit hamurdan yapılmış, şekil verilmiş gıda. Önemli olan bizim kültürümüzle, damak tadımızla ve anılarımız ile makarnaya verdiğimiz anlam ve bu anlamla herkes için makarnanın farklı bir hikayesi var.